Van apen geleerd – pestgedrag in de klas

Treiteren, roddelen en buitensluiten: pestgedrag bestaat al net zo lang als er leven op aarde bestaat. Helaas komen er steeds nieuwe manieren bij. Waar komt het vandaan? En hoe gaan we ermee om?

Er waren eens drie aapjes die bovenop een apenrots zaten. De een keek een beetje beteuterd om zich heen, terwijl de ander, duidelijk de dominante van de drie, zijn rotsgenootjes keer op keer van de rots probeerde af te duwen. Voordat je afhaakt: nee, dit is geen eeuwenoud sprookje of een verhaal uit een van je kinderboeken, maar een evolutionair probleem. Eekhoorns stelen eikels van andere eekhoorns, de ene pinguïn duwt de ander met zijn gezicht in het ijs, kolonies vissen storten zich op een waterschildpad en ga zo maar door. Het fenomeen pesten is oeroud: dieren willen elkaar voortdurend laten zien wie er de baas is.

Top van de rots

De functie van pestgedrag bij dieren is vaak status verkrijgen in de hiërarchie van een groep. Er zijn maar een paar plaatsen aan de top (van de apenrots, maar ook van de klas). Dat betekent dus dat er flink gevochten moet worden om een plek aan de top te veroveren. Binnen het voortgezet onderwijs wordt vijf procent van de leerlingen gepest, volgens een onderzoek van het Nederlands Jeugdinstituut in 2018. Dat is gelukkig wél lager dan de uitkomst van het onderzoek in 2016, toen nog acht procent gepest werd.

De definitie van pesten is: ‘het gedrag waarbij iemand herhaald en gedurende langere tijd door anderen bejegend wordt op manieren die leiden tot fysieke verwonding en/of psychisch lijden. Dit kan variëren van woordgrapjes tot structureel geweld en afpersing.’ Bij onze primatenfamilie op de apenrots gebeurt pesten vooral in directe, lichamelijke vorm. Denk hierbij aan een aap duwen, slaan of laten struikelen. Op de apenrots doen ze echter niet aan roddelen, cyberpesten of shame sexting. Het feit dat wij mensen kunnen praten, internetten en whatsappen betekent dat er voor ons ook veel meer manieren van pesten mogelijk zijn.

Digitaal pesten negeren

Digitaal pesten kan de hele dag door, vanuit iedere locatie, zonder dat iemand anders het door hoeft te hebben. Dat maakt cyberpesten een heel gevaarlijke vorm van treiteren. Sociale media spelen hier al goed op in. Zo introduceerde Instagram in oktober een functie waarmee gebruikers vervelende accounts kunnen laten ‘verdwijnen’. Slachtoffers kunnen pesters negeren en buitensluiten op de app, zonder dat zij hiervan op de hoogte worden gebracht. Deze functie wordt de ‘beperkt-status’ genoemd. Op scholen is het belangrijk dat pestgedrag met de hele groep wordt opgelost. Het belang van de neutrale middengroep is daarbij zeer groot. Deze groep kan dienen als zogenoemde steungroep en wordt medeverantwoordelijk voor een betere sfeer in de klas.

Kleinschalig en hecht onderwijs

“De eerste keer dat ik bij Luzac binnenkwam, was ik bang om buiten de boot te vallen. Dit gevoel heb ik daarna nooit meer gehad. Niemand valt buiten de boot, iedereen wordt meegenomen. Iedereen krijgt een eerlijke kans, het maakt niet uit hoe je eruitziet of wie je bent.” Dit is een fragment uit een speech van Floor, een havoleerling van Luzac in Leiden. Volgens conrector leerlingbegeleiding Lisanne Mijnders wordt er op Luzac-scholen weinig gepest. “Dat komt denk ik vooral door de kleinschaligheid. Op de locatie Leiden zitten bijvoorbeeld maar negentig leerlingen – dat zorgt voor hechte klassen.”

Iedereen is welkom

Een ander aspect is dat de leerlingen op Luzac heel open-minded zijn, volgens Marion Hagdorn van de onderwijsbeleidsgroep. Iedereen is welkom: laatbloeiers, leerlingen die twee jaar in één willen doen of buitengewoon sport- of muziektalenten. “Daarbij komt dat er een heel sterk team staat dat ervoor wil zorgen dat elke leerling op z’n gemak is. Iedere leerling krijgt op Luzac een eigen leerlingbegeleider, die zorgt voor veel persoonlijke aandacht. Als er iets mis is, kan de leerling op de begeleider afstappen.” Lisanne: “Treitergedrag kan dus al in een vroeg stadium worden gesignaleerd. Daar komt nog bij dat de leerlingbegeleiders de leerlingen als gelijken behandelen, waardoor een leerling zich sneller serieus genomen voelt en misschien wel meer dingen durft te bespreken.”

Antipestwet

Vanaf 2015 zijn scholen wettelijk verplicht om pestgedrag aan te pakken. Dit is vastgelegd in de ‘Antipestwet’. De manier waarop verschilt per school, maar er moet in ieder geval in staan hoe de school wil dat leerlingen met elkaar omgaan en welke methode er wordt ingezet als pestgedrag wordt gesignaleerd.

Week tegen pesten

De laatste week van september 2019 stond in het teken van treiteren, klieren en roddelen. Tijdens de landelijke Week Tegen Pesten was het thema ‘Wees een held, met elkaar’. Leerlingen werden uitgedaagd na te denken over hoe zij een held voor iemand anders kunnen zijn. Want iedereen die een positieve bijdrage levert in de klas is een held. In 2020 is de Week Tegen Pesten van 21 tot en met 25 september.

Vijf tips tegen cyberpesten

1. Deel nooit privégegevens, zoals je naam, adres, telefoonnummer of school op het internet.
2. Scherm je socialemediaprofielen zo goed mogelijk af: ‘alleen voor vrienden’ is vaak de beste optie.
3. Vertel aan niemand je wachtwoorden – ook niet aan je beste vriend(inn)en!
4. Heb je last van pestgedrag op het internet? Zorg dan dat je altijd screenshots maakt van de treiterijen.
5. Denk goed na over de foto’s die je online zet.